Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Nedir?

Hayatımıza yeni bir yatarım aracı daha girdi. Altın, Gümüş gibi değerli madenler, dolar ve Euro gibi para birimleri ve hatta petrolden sonra çiftçilerimizin alın teriyle ürettikleri buğday, arpa, mısır, fındık, fıstık, kuru kaysı vb. daha birçok tarım ürünü de borsalarda alınıp satılabilen bir yatarım aracına dönüştü. Şimdi size bu yeni yatırım aracını biraz tanıtacağım. Elektronik Ürün Senedi kısaltılmış adı ile ELÜS; tarım ürünlerinin finansal bir yatırım aracı olarak kullanılabilmesi için geliştirilmiş aynı hisse senedi gibi bir kıymettir. ELÜS’ler fiziksel karşılıkları sadece lisanslı depolarda saklanan tarım ürünlerinin Elektronik Kayıt Kuruluşuyla (EKK) anlaşma yapmış ve ELÜS saklama hakkı kazanmış banka ve aracı kurumların yatırım hesaplarında tutulurlar. Lisanslı depoları bir bakıma bankaların kıymetli ürün kasası olarak düşünebilirsiniz. Banka müşterilerinin hesaplarında yer alan altın veya para nasıl fiziksel olarak bankaların kasalarında saklanıyorsa aynı şekilde yine bankaların yatırım hesaplarında bulunan ELÜS’lerin fiziksel karşılıkları Lisanslı Depolarda saklanır.

ELÜS’ler ISIN kodu ile ayrıştırılırlar. ISIN kodları lisanslı depolarca talep edilerek Takasbank tarafından üretilirler. Türkiye’deki her lisanslı deponun sakladığı ürün türleri için ayrı ayrı ISIN kodu bulunmaktadır. ISIN kodu örnek olarak TRXABCY12345 gibi sayı ve harflerden oluşur. Püf noktası bir ISIN kodunun hangi lisanslı depoya ait olduğunu 4,5 ve 6.satırlarından anlayabilirsiniz. Mesela Sarılar Lidaş A.Ş. için takasbank tarafından verilen kısaltma SAR ise bu işletme için üretilmiş bir ISIN kodu TRXSARZ12345 gibidir.

ELÜS ISIN kodları bildiğimiz hisse senetlerinden farklı olarak bazı istisnalara tabidir. Her ELÜS ISIN kodunun bir Son_Depolanma_Tarihi bulunmaktadır. Lisanlı depolarda sağlıklı saklama koşullarının sağlanabileceği maksimum sürenin sonudur. Son Depolanma Tarihi ISIN koduna karşılık gelen ürünün depoda kalabileceği son tarihi gösterir. Bu tarihten sonra ürünler ELÜS sahiplerince depodan çıkarılmamışsa Lisanslı Depo İşletmesi tarafından satılır yeni sahiplerine fiziksel olarak teslim edilir ve elde edilen para masraflar düşüldükten sonra ELÜS sahibine ödenir.

Ayrıca ELÜS’ler sadece sahibinin bankalardaki hesapları arasında virman yapılabilir. Bir ELÜS bir bankada hangi hesap numarasında tutuluyorsa, sadece TC Kimlik No veya Vergi Numarası aynı olan başka bir bankadaki yatırım hesabına transfer edilebilir.

Ülkemizde sermaye piyasalarında işlem gören tüm kıymetler Elektronik Kayıt Kuruluşu veritabanlarında saklanır. ELÜS’lerde aynen diğer kıymetler gibi Elektronik Kayıt Kuruluşunda saklanırlar. Normal kıymetlerden farklı olarak ELÜS’ler için Elektronik Kayıt Kuruluşu bir işlem daha yapar. Buna Depo Gün Sayısı denir. Her Elüs lisanslı depolar tarafından ihraç edildiğinde yani lisanslı depoya ürün ulaşıp, yetkili sınıflandırıcı tarafından ISIN kodu belirlenerek depoya kabul edildiğinde Elektronik Kayıt Kuruluşunda ELÜS oluşturulduğu andan itibaren ELÜS el değiştirdiği veya İhraç İptal edildiği yani ürünün fiziksel olarak çıkarıldığı ana kadar geçen süreye Depo Gün sayısı denir. Kısaca ürünün depoya girdiği günden el değiştirildiği veya çıkarıldığı güne kadar geçen süredir. Bu süre lisanslı depo işletmesinin depolama faaliyeti için talep ettiği ücrete esas gün sayısıdır. Bu sayı Elektronik Kayıt Kuruluşunca hesaplanır.

ELÜS’lerin işlem gördüğü ve el değiştirdiği yer Ürün İhtisas Borsası’dır. Tıpkı Borsaistanbul gibi çalışması düşünülen Ürün İhtisas Borsası yatırımcıların alım ve satım emirlerinin işlem gördüğü yerdir. Ülkemizde Ürün İhtisas Borsası kurulana kadar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yetki verilmiş Ticaret Borsalarınca ELÜS’ler işlem görmekte ve el değiştirmektedir.

Çok yeni bir konu olan ELÜS (Elektronik Ürün Senedi) konusuna kısa bir giriş yapmış olduk. İlerleyen zamanlarda ürünlerin hangi kurallar çerçevesinde ISIN kodu aldığını, ürünlerin yani ELÜS’lerin nasıl el değiştirdiğini ve ELÜS’lere karşılık gelen fiziksel ürünlerin depolardan nasıl çıkarıldığına değineceğiz.